Proces adaptacji dzieci w przedszkolu
Proces adaptacji dzieci do przedszkola
Problem dotyczy dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną - głównie trzyletnich, choć niekiedy również starsze muszą zaadaptować się do nowych warunków. Spora część dzieci idzie do przedszkola niechętnie, ponieważ jest to dla nich nowe, obce, zupełnie nieznane środowisko społeczne, wywołujące obawę, a nawet strach, zgodnie z prawidłowością "boimy się tego, czego nie znamy". Poza tym wejście do nowej społeczności wiąże się z całkowitą zmianą dotychczasowych przyzwyczajeń i sposobu życia dziecka, które do tej pory cały swój czas spędzało z rodziną (głównie matką), gdzie czuło się pewnie i bezpiecznie, zajmując przeważnie wysoką pozycję w hierarchii rodzinnej.
Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska dotyczy całego organizmu, jednak największe znaczenie ma sfera fizjologiczno-biologiczna, emocjonalno-społeczna i poznawcza. Za całość procesów przebiegających w organizmie odpowiedzialny jest ośrodkowy układ nerwowy, który u trzylatka jest jeszcze słaby i delikatny, przez co dziecko nie radzi sobie z odbieraniem wielu różnorodnych bodźców, męczy je długi, jednostajny wysiłek, nie potrafi też znosić pewnych ograniczeń. Natomiast w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu organizm małego dziecka zostaje poddany niekorzystnemu działaniu właśnie tych czynników, następuje też zmiana w sposobie i stopniu zaspokajania elementarnych potrzeb dziecka.
Poziom rozwoju fizycznego i motorycznego trzylatka pozwala mu na wykonywanie czynności higienicznych i zaspokajanie potrzeb fizjologicznych z niewielką pomocą dorosłych, jednak umiejętności te nie są jeszcze wystarczająco utrwalone. Zmiana środowiska może wywołać trudności w ich wykonywaniu, ponieważ dziecko nie zna warunków życia grupowego oraz sposobu zaspokajania swych potrzeb w nowej sytuacji, a to z kolei może stać się przyczyną powstawania napięć i uczucia niepewności.
Trudnością w przystosowaniu się dziecka do warunków przedszkolnych jest również jego stopień rozwoju w sferze poznawczej, a ściślej - słaba znajomość słownych określeń i stosunków czasowych. Dziecko poznaje upływ czasu stopniowo, dlatego wyjaśnienia składane płaczącemu maluchowi, że "mama przyjdzie później" wcale go nie uspokajają. Trzylatek nie rozumie znaczenia słowa "później", nie potrafi określić, ile czasu musi minąć, aby nastąpiło "później", bowiem czas jest dla niego na razie czymś abstrakcyjnym, niemierzalnym, czymś poza zasięgiem jego możliwości poznawczych.
Znaczącą rolę w rozwoju, a tym samym w procesie przystosowawczym małego dziecka, spełnia sfera emocjonalna. Silna więź między matką a dzieckiem sprzyja rozwijaniu się szeregu potrzeb psychicznych, z których najważniejszą jest potrzeba bezpieczeństwa zaspokajana właśnie przez matkę. Jedynie dziecko bezpieczne jest zdolne do uczenia się, do poznawania otaczającego świata, a każdy bodziec czy nowa sytuacja wywołuje odruch badawczy, któremu towarzyszy działanie. Odkrywanie nieznanego przynosi dziecku zadowolenie i satysfakcję, co jest powodem powstawania kolejnych, coraz wyższych potrzeb. Natomiast niezaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa powoduje pojawienie się poczucia opuszczenia, braku miłości i akceptacji, a nawet zagrożenia lub lęku. Taki właśnie lęk przed rozstaniem z matką przeżywa dziecko przeniesione z dobrze znanego środowiska rodzinnego do obcej mu grupy przedszkolnej.
Aby ograniczyć do niezbędnego minimum stres spowodowany przyjściem do przedszkola, rodzice jako osoby najsilniej związane z dzieckiem powinni stopniowo przygotować je na to ważne wydarzenie, tak by zmiana środowiska następowała możliwie łagodnie i była rozłożona w czasie, dając dziecku możliwość stopniowego wrośnięcia w nową społeczność.
W tym celu na długo przed planowanym zapisaniem dziecka do przedszkola rodzice powinni prowadzić systematyczne i konsekwentne działania, które pomogą ich dzieciom, jak również im samym, w miarę szybko przystosować się do nowego środowiska.
Główne kierunki działania rodziny we wstępnym procesie adaptacyjnym
|
ZADANIE |
SPOSÓB REALIZACJI |
KRYTERIA OSIĄGNIĘĆ |
|
wdrażanie do samoobsługi |
"Miś jest głodny" - karmienie zabawki, potem umożliwianie dziecku samodzielnego spożywania posiłków; "Ubieramy misia" - wspólne ubieranie zabawki, przechodzenie do ubierania dziecka i stopniowe ograniczanie pomocy; uczenie dziecka korzystania z toalety; wprowadzanie podstawowych zasad higieny (rozmowa, pokaz - np. mycie lalki, atrakcyjne przybory toaletowe); wyznaczenie stałych miejsc przechowywania zabawek i innych przedmiotów używanych przez dziecko, zachęcanie do wspólnych prac porządkowych - forma zabawowa (np. "Ja ułożę lalki, a ty klocki"); |
dziecko sprawnie posługuje się łyżką, pije z kubka; dziecko potrafi zakładać i zdejmować ubranie (bez zapinania, wiązania); dziecko załatwia potrzeby fizjologiczne; dziecko rozumie konieczność codziennej higieny, potrafi samo umyć twarz, ręce, zęby; dziecko sprząta po sobie zabawki, porządkuje swoje najbliższe otoczenie; |
|
organizowanie kontaktów z rówieśnikami |
częste chodzenie z dzieckiem tam, gdzie są inne dzieci, np. rodzina, znajomi, plac zabaw, zapraszanie dzieci do swojego domu, stwarzanie sytuacji, w których dziecko musi podzielić się zabawkami, słodyczami i in.; |
dziecko chętnie uczestniczy w zabawie z rówieśnikami, rozumie potrzebę wspólnego korzystania z zabawek, potrafi dzielić się z innymi, z pomocą osób dorosłych podejmuje próby łagodzenia konfliktów; |
|
kształtowanie umiejętności porozumiewania się z rówieśnikami i dorosłymi |
czytanie i opowiadanie dziecku bajek, wspólne oglądanie ilustrowanych książek oraz programów telewizyjnych przeznaczonych dla najmłodszych, częste rozmowy z dzieckiem w różnych sytuacjach (np. w czasie spaceru, zabawy lub wykonywania codziennych czynności), zachęcanie do wypowiedzi poprzez zadawanie pytań oraz cierpliwe i uważne słuchanie dziecka; |
dziecko jest śmiałe i otwarte na kontakty z innymi dziećmi oraz dorosłymi; dziecko potrafi jasno przekazać otoczeniu swoje potrzeby i życzenia; dziecko dzieli się swoimi przeżyciami; zadaje pytania, dzięki którym poznaje otaczającą rzeczywistość; poprawnie posługuje się ojczystym językiem; |
|
zorganizowanie życia dziecka w rodzinie według planu zbliżonego do rozkładu dnia w przedszkolu |
zapewnienie dziecku regularnego trybu życia - stałych pór posiłków, zabawy, odpoczynku, snu, przebywania na powietrzu bez względu na pogodę (wyłączając warunki ekstremalne); |
dziecko ma dobre samopoczucie, jest zdrowe, pogodne, czuje się bezpieczne; |
|
zapoznanie dziecka z materiałami, z którymi zetknie się w przedszkolu |
stworzenie dziecku warunków do zabaw plastycznych, zapewnienie urozmaiconych materiałów i przyborów (papier, kredki, farby, plastelina, wycinanki, nożyczki itd.), uczenie prawidłowego korzystania z nich; |
dziecko zna i potrafi posługiwać się podstawowymi materiałami i przyborami; dziecko jest twórcze i swobodne, chętnie wyraża siebie poprzez różne formy ekspresji; |
|
stopniowe uniezależnianie psychiczne dziecka od rodziców |
częste i szczere rozmowy z dzieckiem zapewniające o miłości, przyzwyczajanie do nieobecności rodziców, pozostawianie dziecka pod opieką dorosłych osób, z którymi nie jest ono związane emocjonalnie tak silnie, jak z rodzicami (dalsza rodzina, znajomi) - początkowo na krótko czas, stopniowo należy go wydłużać; |
dziecko dobrze znosi rozłąkę z rodzicami, nie obawia się porzucenia; |
|
kształtowanie pozytywnego nastawienia do przedszkola |
opowiadanie dziecku o przedszkolu, zabawkach i dzieciach, które tam spotka; spacery w okolice przedszkola, poznanie drogi, ogrodu przedszkolnego i budynku; odwiedziny w najmłodszej grupie, poznanie nauczycielek i personelu; zachęcanie do wspólnej zabawy z rówieśnikami w sali i w ogrodzie |
dziecko zna i w pełni akceptuje nowe środowisko |
Proces adaptacyjny dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną może im przynieść wiele korzystnych zmian rozwojowych, pod warunkiem że będzie on przebiegał w sposób celowy, kontrolowany i dostosowany do indywidualnych możliwości każdego dziecka. Należy więc wesprzeć dziecko w tym działaniu poprzez rozważną współpracę dwóch - najważniejszych dla niego - środowisk wychowawczych, jakimi są dom rodzinny i przedszkole.